Martha Nussbaum

Essentie in één zin

Martha Nussbaum laat zien dat emoties onmisbaar zijn voor ethiek en rechtvaardigheid, omdat ze onze kwetsbaarheid en afhankelijkheid van anderen weerspiegelen en zo richting geven aan menselijk samenleven.

Innerlijke strijd

Nussbaum heeft haar leven lang geworsteld met de spanning tussen hoofd en hart: enerzijds haar klassieke, rationele academische vorming (in filosofie en de oudheid), anderzijds haar diepe overtuiging dat emoties — zoals verdriet, schaamte en compassie — niet irrationeel zijn, maar juist de kern vormen van menselijk moreel oordeel. Ze vocht ook met persoonlijke kwetsbaarheid: als jonge vrouw in een sterk mannelijke academische wereld moest ze haar intellect bewijzen, terwijl ze tegelijk weigerde haar gevoelswereld buiten de filosofie te sluiten.

Wat zou deze denker vandaag zeggen?

In haar recente werk Justice for Animals: Our Collective Responsibility (2022) benadrukt Nussbaum dat de morele gemeenschap zich niet beperkt tot mensen, maar ook dieren omvat. Ze zou vandaag zeggen dat de moderne wereld welvaart en technologische vooruitgang kent, maar moreel tekortschiet als ze lijden van kwetsbare wezens — mensen én dieren — negeert. Voor haar blijft de kernvraag: hoe kunnen we instituties en samenlevingen zo inrichten dat ze ruimte geven voor waardigheid, compassie en het ontwikkelen van menselijke én niet-menselijke mogelijkheden?

Een moment dat raakt

Een memorabel moment in Nussbaums leven is haar keuze om zich publiekelijk uit te spreken tegen uitsluiting van homo’s en lesbiennes in de VS in de jaren ’90. Tijdens een rechtszaak in Colorado (1993) trad ze op als expert witness om filosofisch en juridisch te onderbouwen dat seksuele oriëntatie geen reden mag zijn voor discriminatie. Ze kreeg hevige kritiek, maar bleef bij haar standpunt dat waardigheid en gelijkheid universeel zijn. Dit moment toont haar moed om academische filosofie in te zetten in de publieke arena, ondanks persoonlijke en professionele risico’s.

In één oogopslag

Tijdloos citaat

"Compassion is the basic social emotion: it requires the recognition that another person, who has no control over large parts of his or her life, shares with us a common vulnerability to misfortune."

"Compassie is de fundamentele sociale emotie: ze vraagt om het besef dat een ander mens, die geen controle heeft over grote delen van zijn of haar leven, met ons een gemeenschappelijke kwetsbaarheid voor tegenslag deelt."

Levensgevoel

Een levensgevoel van openhartige kwetsbaarheid: het besef dat onze waardigheid en vrijheid niet ontstaan door afstand te nemen van emoties of afhankelijkheden, maar juist door ze te erkennen als bronnen van verbondenheid en morele kracht.

Vraag aan jou

"Welke kwetsbaarheid in jezelf durf je te erkennen — en hoe kan die erkenning je helpen om anderen rechtvaardiger te behandelen?"

Ik kies deze vraag omdat Nussbaum steeds benadrukt dat rechtvaardigheid begint bij het serieus nemen van onze eigen emoties en afhankelijkheden. Alleen door onze gedeelde kwetsbaarheid onder ogen te zien, kunnen we ruimte maken voor compassie en waardigheid, zowel in persoonlijke relaties als in politiek en samenleving.